AB Komisyonu 2023 Genişleme paketini kabul etti

Avrupa Komisyonu bugün, Arnavutluk, Bosna Hersek, Kosova, Karadağ, Kuzey Makedonya, Sırbistan, Türkiye ve ilk kez Ukrayna, Moldova Cumhuriyeti ve Gürcistan’ın Avrupa Birliği’ne katılım yolunda kaydettikleri ilerleme ve mevcut durumun ayrıntılı bir değerlendirmesini sunan 2023 Genişleme Paketi’ni kabul etti. Rapor özellikle, temel reformların uygulanmasında kaydedilen ilerlemenin yanı sıra belirlenecek reform öncelikleri konusunda net bir rehberlik sağlamaya odaklanıyor. Katılım süreci, tamamen her ülkenin kaydettiği objektif ilerlemeye bağlı, liyakate dayalı olarak yürütülmektedir ve böyle olmaya da devam edecektir.

Ukrayna ve Moldova tarafından elde edilen sonuçlar ve devam eden reform çabaları ışığında Komisyon, Konsey’e her iki ülke ile katılım müzakerelerini başlatmasını tavsiye etmiştir. Ayrıca Komisyon, Ukrayna ve Moldova’nın anahtar durumdaki belirli tedbirleri benimsemesinin ardından Konsey’in bu ülkelere ilişkin müzakere çerçevelerini kabul etmesini tavsiye etmektedir. Komisyon, Mart 2024 itibariyle bu tedbirlere ilişkin ilerlemeyi Konsey’e bildirmeye hazırdır.

Gürcistan ile ilgili olarak, elde edilen sonuçlar ışığında Komisyon, bir dizi adımın atılması koşuluyla, Konsey’in Gürcistan’a aday ülke statüsü vermesini tavsiye eder.

Bosna Hersek konusunda Komisyon, üyelik kriterlerine gerekli ölçüde uyum sağlandığında Bosna Hersek ile katılım müzakerelerinin başlatılmasını tavsiye eder. Ülkenin, AB üyelik başvurusuna ilişkin Komisyon Görüşünde belirtilen temel öncelikleri yerine getirmek için daha fazla çaba sarf etmesi gerekmektedir. Komisyon, müzakerelerin başlatılmasıyla ilgili tüm alanlardaki ilerlemeyi ve uyumu sürekli olarak izleyecek ve en geç Mart 2024’te Konsey’e bu konuda rapor sunacaktır.

Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen şunları söyledi: “Genişleme, Avrupa Birliği için hayati bir politikadır. Birliğimizi tamamlamak tarihin çağrısı, Birliğimizin doğal ufkudur. Birliğimizi tamamlamanın aynı zamanda güçlü bir ekonomik ve jeopolitik mantığı da vardır. Geçmişteki genişlemeler, hem katılım  sürecindeki ülkeler hem de AB için sürecin muazzam faydalar sağladığını göstermiştir. Bu süreçte hepimiz kazanıyoruz.”

AB’ye adaylık statüsü verilmesi kararı Ukrayna’da, devam eden savaşa rağmen Ukrayna halkının güçlü desteğiyle güçlü bir reform dinamiği yarattı. Ukrayna hükümeti ve Parlamentosu, Avrupa Komisyonu’nun Ukrayna’nın AB üyelik başvurusuna ilişkin görüşünde yer alan 7 adımı yerine getirme konusunda önemli ilerleme kaydetme kararlılığını göstermiştir. Ukrayna, Anayasa Mahkemesi yargıçları için şeffaf bir ön seçim sistemi kurmuş ve yargı yönetim organlarında reform yapmıştır. Üst düzey yolsuzluk soruşturmaları ve verilen hükümler konusundaki sicilini daha da geliştirmiş ve kurumsal çerçevesini güçlendirmiştir. Ukrayna, oligarkların etkisini azaltmak üzere daha geniş ve sistematik bir çaba içerisinde olumlu adımlar atmıştır. Ülke ayrıca, savaş zamanında bile AB müktesebatına uyum sağlama konusunda ilerleme kaydetme kapasitesini göstermiştir.

Moldova, AB’ye üyelik başvurusuna ilişkin Komisyon Görüşünde belirtilen 9 adımı yerine getirme konusunda önemli ilerleme kaydetmiştir. Venedik Komisyonu tavsiyelerini takiben, önde gelen hâkim ve savcıların değerlendirilmesi de dâhil olmak üzere kapsamlı bir adalet reformu başlatmıştır. Ülke, yolsuzlukla mücadele organlarında reform yapmış ve yolsuzluk davalarındaki soruşturma ve mahkûmiyet kararlarının sayısını artırmıştır. Moldova, belirlenen zaman çizelgelerini takip ederek uygulayacağı bir oligarşiden arındırma eylem planını kabul etmiştir. Müsadere mekanizmasının kurulmasına yönelik yeni mevzuat, örgütlü suçlarla mücadeleye yardımcı olmaktadır. Ülke bir kamu yönetimi stratejisi benimsemiştir ve reformu her düzeyde takip etmektedir. Kamu mali yönetiminde reform yapmak için çalışmış ve kamu alımlarında reform yapmak amacıyla bir mevzuat kabul etmiştir. Moldova, sivil toplumun karar alma sürecine katılımını artırmış ve insan haklarının korunmasını güçlendirmiştir.

Gürcistan son aylarda AB ile ilişkilerini güçlendirmek için adımlar atmış ve reformlarına hız vermiştir. Üyelik başvurusuna ilişkin Komisyon Görüşünde belirlenen on iki önceliği ele almak üzere Gürcistan, toplumsal cinsiyet eşitliği, kadına yönelik şiddet ve örgütlü suçlarla mücadelenin yanı sıra Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararlarının dikkate alınmasına ilişkin yasal düzenlemeleri ve politika eylemlerini kabul etmiştir. Yüksek Adalet Konseyi’nde bütüncül bir reforma ihtiyaç duyulsa da yargı reformu uygulamaya geçirilmiştir. Gürcistan, oligarşinin kaldırılmasına yönelik eylem planının yanı sıra kanunları da görüş almak üzere Venedik Komisyonu ile paylaşmıştır. İnsan haklarının korunmasına ilişkin bir strateji kabul edilmiş ve bir eylem planı hazırlanmaktadır. Sivil toplum temsilcileri ile bir işbirliği mutabakatı imzalanmıştır. Partiler arası güçlü bir siyasi uzlaşının tesis edilmesi, kutuplaşmanın çözüme kavuşturulmasına katkıda bulunacak ve ülkenin Avrupa yolunda ilerlemesini hızlandıracaktır.

Batı Balkanlar

Rapor döneminde Karadağ’ın derin kutuplaşma ve siyasi istikrarsızlıktan mustarip olması nedeniyle AB katılım reformlarına ilişkin ilerleme büyük ölçüde durmuştur. AB, yeni meclisin oluşturulmasını ve hükümetin kurulmasını memnuniyetle karşılamakta olup, onların  Karadağ’ın AB yolundaki kararlılığını ve kapasitesini hızlı bir şekilde ortaya koymasını ve AB’ye katılımla ilgili reformları yerine getirmesini beklemektedir. Genel olarak, katılım müzakerelerindeki ilerleme hukukun üstünlüğü alanındaki reformlara (yani 23. ve 24. Fasıllarda belirtilen ara kriterlerin karşılanmasına) bağlı olacaktır. Karadağ, Ortak Dış ve Güvenlik Politikasına tam uyum sağlamaya devam etmektedir.

Sırbistan, hukukun üstünlüğü alanı da dâhil olmak üzere, AB’ye katılımla ilgili reformları uygulamaya devam etmiştir. Sırbistan, yargının bağımsızlığını güçlendirmek amacıyla 2022 tarihli anayasa değişikliklerini uygulamaya başlamış ve yeni medya mevzuatını kabul etmiştir. Yeni medya mevzuatının uygulanması, düzenleyici ortamı önemli ölçüde iyileştirebilir. Ancak, AB müktesebatı ve Avrupa standartları ile tam uyumlu olması için daha fazla değişiklik yapılması gerekecektir. Sırbistan’ın öncelikli olarak, Rusya’ya yönelik kısıtlayıcı tedbirler ve açıklamalar da dâhil olmak üzere, AB’nin ortak dış ve güvenlik politikasına uyumunu iyileştirmesi gerekmektedir. Hukukun üstünlüğü alanındaki reformların uygulanması için de daha fazla çabaya ve siyasi kararlılığa gereksinim duyulmaktadır. Komisyon’un değerlendirmesi, Sırbistan’ın 3. Grubu (rekabetçilik ve kapsayıcı büyüme) açmak için gerekli kriterleri teknik olarak yerine getirdiği yönündedir. Sırbistan, 24 Eylül’de Kosova Polisine yönelik şiddet içeren saldırı ve 29 Mayıs’ta KFOR’a yönelik saldırı konusunda hesap verebilirliğin sağlanması için tam işbirliği yapmalı ve gerekli tüm adımları atmalıdır. Kosova ile ilişkilerin normalleştirilmesi konusunda, AB’nin kolaylaştırıcılığında yürütülen Diyalog sürecinde bir Anlaşmaya varılmış olmakla birlikte, hem Sırbistan hem de Kosova, Taraflar için bağlayıcı olan ve Avrupa yollarının önemli bir parçasını teşkil eden yükümlülüklerini uygulamaya henüz başlamamıştır.

Kuzey Makedonya’da yetkililer, AB’ye katılımın stratejik hedefleri olmaya devam ettiğini sürekli olarak ifade etmişlerdir. Kuzey Makedonya, AB Ortak Dış ve Güvenlik Politikası (ODGP) ile tam uyum sağlamaya devam etmiştir. Ülke ayrıca örgütlü suçlarla mücadele ve göç yönetimi de dâhil olmak üzere adalet, özgürlük ve güvenlik alanlarında da bazı ilerlemeler kaydetmiştir. Müzakere eden bir ülke olarak Kuzey Makedonya’nın yargı, yolsuzluk ve örgütlü suçlarla mücadele, kamu maliyesi yönetimi dâhil kamu yönetimi reformu ve kamu ihaleleri gibi AB ile ilgili reformları hayata geçirmesi gerekmektedir. Kuzey Makedonya, diğer halkların bir parçası olan vatandaşları da kapsayacak şekilde, öncelikli olarak ilgili anayasal değişiklikleri başlatmayı ve gerçekleştirmeyi taahhüt etmiştir. AB müktesebatının tarama süreci sorunsuz bir şekilde ilerlemiş ve yetkililer yüksek düzeyde kararlılık göstermişlerdir. Komisyon, Temmuz ayında Kuzey Makedonya’ya ilişkin “temeller grubu” tarama raporlarını Konsey’e sunmuş ve yılsonuna kadar bu gruba ilişkin müzakerelerin başlatılması amacıyla hızlı bir takip beklemektedir.

Arnavutluk, AB reformlarını uygulama ve “temeller grubu” kapsamındaki reformlarda ilerleme kaydetme konusundaki kararlılığını göstermeye devam etmiştir. AB’nin Ortak Dış ve Güvenlik Politikasına tam uyumun devam etmesi de ülkenin AB’ye katılım konusundaki stratejik tercihinin güçlü bir işaretidir. İfade özgürlüğü, azınlık sorunları ve mülkiyet haklarının yanı sıra yolsuzluk ve örgütlü suçlarla mücadele gibi hukukun üstünlüğüne ilişkin kilit alanlarda daha fazla çaba sarf edilmesi gerekmektedir. AB müktesebatının tarama süreci sorunsuz bir şekilde ilerlemiş ve yetkililer yüksek düzeyde kararlılık göstermişlerdir. Komisyon, Temmuz ayında Arnavutluk için “temeller grubu” tarama raporlarını Konsey’e sunmuş ve bu raporların hızlı bir şekilde takip edilmesini beklemektedir. Komisyon, yılsonuna kadar 1. gruba (temeller) ilişkin katılım müzakerelerini başlatmayı hedeflemektedir.

Bosna Hersek’te geçen yıl elde edilen adaylık statüsü, çok ihtiyaç duyulan olumlu bir dinamiği beraberinde getirmiştir. Seçimlerin ardından hızla yeni bir hükümet kurulmuş ve özellikle yargıda dürüstlük denetimini getiren değişiklikler yoluyla reformları gerçekleştirmeye başlamıştır. Ancak daha fazla çaba sarf edilmesi gerekmektedir. Bunlar arasında önemli hukukun üstünlüğü ve yargı reformlarının kabul edilmesi ve tüm vatandaşlar için eşit hakların sağlanması açısından büyük önem taşıyan anayasa ve seçim reformlarında ilerleme kaydedilmesi yer almaktadır. Ülkenin anayasal düzeninin korunması da önemlidir. Republika Srpska entitesinde uygulamaya konulan ayrılıkçı ve otoriter tedbirler AB yoluyla uyumlu değildir. Bosna Hersek’in Komisyon’un üyelik başvurusuna ilişkin Görüşünde belirtilen temel öncelikleri yerine getirebilmesi için daha fazla çaba sarf edilmesi gerekmektedir. Bu nedenle Komisyon, üyelik kriterlerine gerekli derecede uyum sağlandıktan sonra Bosna Hersek ile AB katılım müzakerelerinin başlatılmasını tavsiye etmektedir.

Kosova Avrupa yolunda kararlılığını sürdürmüştür. Rusya’nın Ukrayna’ya karşı yürüttüğü saldırı savaşının kınanması ve buna karşı kısıtlayıcı tedbirlerin alınması da dâhil olmak üzere, AB’nin ODGP’sına gönüllü olarak tam uyum sağlamaya devam etmiştir. Rapor dönemi, önemli bir seçim reformu da dâhil olmak üzere, yasama alanında başarılara tanıklık etmiştir. Ancak, adalet reformlarına ilişkin eylem planı da dâhil olmak üzere, daha fazla çalışma yapılması gerekmektedir. 1 Ocak 2024 tarihinde, Kosova için vize serbestisi yürürlüğe girecektir. Kosova’nın kuzeyindeki durum, sonuncusu 24 Eylül 2023 tarihinde Kosova polisine karşı gerçekleştirilen vahşi saldırı olmak üzere, çeşitli krizlerden etkilenmiştir. Sırbistan ile ilişkilerin normalleştirilmesi konusunda AB’nin kolaylaştırıcılığında yürütülen diyalog sürecinde bir anlaşmaya varılmış olmakla birlikte, Kosova da Sırbistan da, taraflar için bağlayıcı olan ve Avrupa’ya açılan yolun kilit bir parçası olan yükümlülüklerini uygulamaya henüz başlamamıştır.

Türkiye, Avrupa Birliği için kilit bir ortak ve aday ülke olmaya devam etmektedir; ancak, katılım müzakereleri Avrupa Birliği Konseyi’nin kararı doğrultusunda 2018’den bu yana durmuştur. Ülke, Avrupa Birliği’nden uzaklaşma yönündeki olumsuz eğilimi tersine çevirmemiş ve katılımla ilgili reformları sınırlı ölçüde gerçekleştirmiştir. Türkiye ile ortak ilgi alanlarındaki iş birliği terörle mücadele, ekonomi, enerji, gıda güvenliği, göç ve ulaştırma gibi temel alanlarda devam etmiştir. Türkiye’nin, AB’nin ODGP’sına uyumu önemli ölçüde arttırmak için kararlı adımlar atması ve kısıtlayıcı tedbirlerin devre dışı bırakılmasının önlenmesi ve tespit edilmesi konusunda işbirliğini arttırması gerekmektedir. AB Konseyi tarafından yapılan görevlendirmenin ardından Yüksek Temsilci ve Komisyon, AB Konseyi tarafından belirlenen araçlar ve seçenekler temelinde, stratejik ve geleceğe dönük bir şekilde ilerlemek amacıyla, Kasım ayında AB-Türkiye ilişkilerinin son durumu hakkında Konsey’e bir rapor sunacaktır.

Bir sonraki adımlar

Şimdi Konsey, Komisyon’un bugünkü tavsiyelerini değerlendirecek ve genişleme sürecinde atılacak adımlara ilişkin kararlar alacaktır.